środa, 18 października 2017

Kucharz, Kucharczyk, Kucharski - czyli przodkowie z Rembieszowa

"Przekazywać potomności pamięć ludzi, którzy z całą szlachetnością spełnili trudną missję człowieka na tej ziemi, jest obowiązkiem następnych pokoleń." To słowa z Kurjera Warszawskiego (nr 42) z 1853 roku, który wspomina co prawda Ś.P. Annę z Walewskich, wielce pobożną Panią, która kilka kościołów uposażyła, a we wsi Rębieszowie na postawienie murowanej Kaplicy legat [spadek] zostawiła, jednak trudną misję pełnili również prości ludzie, ojcowie i matki, o których rzadko kiedy wspominała z imienia stara prasa, a często jedynymi śladami ich istnienia są, i to nie zawsze zachowane, zapisy metryk parafialnych, dokumentujących ich byt na tym świecie.

Z Rembieszowa właśnie wywodzi się moja szanowna prababcia Katarzyna z Kucharskich i o tej linii właśnie opowiem tym razem, mając nadzieję że pamięć o nich przetrwa dla potomnych...

Prababcia Katarzyna z mężem Janem Tokarkiem i dziećmi

Ku mojemu szczęściu co najmniej 5 pokoleń moich przodków z Kucharskich zamieszkiwało Rembieszów, należący do parafii Strońsko, której metryki w wersji elektronicznej bez problemu odnalazłam w sieci. Szczególnie ucieszyły mnie lata 1808-1867. Spisane w języku polskim są czystą genealogiczną poezją i kopalnią wiedzy. Dzięki temu w dość krótkim czasie udało mi się ustalić wywód moich bezpośrednich przodków, a przeglądając te jak odległe w czasie akta, dokumentujące sakramenty święte chrztów, małżeństw czy zgony, w pewnym momencie odniosłam wrażenie, że wieś zamieszkiwali sami Kucharscy... Natrafiłam nawet w linii bocznej na ślub Antoniny Kucharskiej z Piotrem Kucharskim, którzy otrzymali dyspensę od władzy diecezjalnej ze względu na trzeci stopień pokrewieństwa w linii bocznej. Czyżby to była wielka miłość? Czy zabrakło panien na wydanie...? Jak tylko doszukam się powiązania rodzin tej pary, na pewno o tym wspomnę. Kolejną ciekawostką było odnalezienie dwóch par małżonków o dokładnie tych samych imionach i nazwiskach, nawet nazwiskach rodowych żon: Józef Kucharski i Anna z d. Ładziak, z których jedna para to moi 3 x pradziadkowie.

Jak wyglądała wieś polska, odległa o ponad 2 stulecia? Aby odpowiedzieć na to pytanie, przyjrzę się metrykom parafialnym spisanym bądź co bądź w celach rejestracyjnych, a nie po to, by przedstawić kolejnym pokoleniom obraz tamtych czasów. Nakładając na te zapisy historię Polski tamtego okresu oraz czytając między wierszami metryki, spisane różnymi charakterami pisma oraz w różnych językach, postaram się przenieść w czasy, kiedy moi prapra... dziadowie byli dziećmi, które zadają mnóstwo pytań… następnie młodymi ludźmi, dla których nie ma rzeczy niemożliwych… by z kolei w wieku dojrzałym pouczać młodą dziatwę…  
Tymczasem opowiem o historii bezpośrednich moich przodków, której scenariusz ułożoło samo życie. 

5 pokoleń moich pradziadków z linii Kucharskich

Rembieszów


Na początek wspomnę jednak o samym Rembieszowie. W okresie późnośredniowiecznym wieś ta była gniazdem rodzinnym Rembieskich, później znajdowała się w rękach m.in. Walewskich i Pstrokońskich. Na przestrzeni ostatnich 250 lat nazwa wsi przybierała różne formy: Rembieszów [Taryfa Podymnego 1775 r.], Rębieszow [Czajkowski 1783-84 r.], czy Rembiszów [Tabela miast, wsi, osad Królestwa Polskiego 1827 r.] Pierwsza pisana wzmianka o wsi pochodzi z 1391 r., a jej nazwa brzmiała wtedy Rambessow.

Dziś jest to wieś w Polsce położona w województwie łódzkim, w powiecie zduńskowolskim, w gminie Zapolice. W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała do województwa sieradzkiego.


Źródło: GoogleMaps

5 x pra dziadek - Paweł Kucharz (~1774 - <1821)


Nie było takie proste poznać imię mojego 5 x pradziadka. Akt zgonu jego syna Tomasza Kucharskiego (mojego 4 x pradziadka) zawierał jak się okazało błędny wpis o rodzicach, podając Wojciecha i Mariannę. Akty zgonu były najbardziej przekłamanymi z akt, więc kierowana dobrymi radami doświadczonych genealogów już wiem, że zawsze powinnam je traktować najostrożniej. Tutaj ślę podziękowania do Pana Janka, również za wskazanie aktu urodzenia i małżeństwa Tomasza.

Po raz pierwszy z imieniem mojego 5 x pradziadka zetknęłam się właśnie w akcie małżeństwa syna Tomasza (mojego 4 x pradziadka), który zaprowadził mnie również do aktu chrztu owego syna, gdzie już wyraźnie (choć po łacinie) napisano: Paweł i Anna Kucharzowie. Z tych dokumentów poznaję również imię mojej 5x prababci. W akcie zgonu owego syna Tomasza  z 19.04.1848 r. odnotowano również, iż zejście Tomasza na tamten świat zgłosił między innymi jego starszy brat Wojciech. Na pewno dalsze poszukiwania pozwolą mi poznać kolejne dzieci małżonków Kucharzy.

Paweł Kucharz mógł urodzić się przed 1774 rokiem. Dotarcie do metryki urodzenia mojego praprapraprapra dziadka, by poznać 8 pokolenie moich przodków, może być utrudnione ze względu na to, że co prawda w bazach internetowych Biblioteki Historii Rodzinnej (Family History Library) na stronach Kościoła Mormona znajdują się sfilmowane księgi parafii strońskiej lat 1637-1786, ale są one na tą chwilę zablokowane. 

Za czasów narodzin Pawła wieś Rembieszów była własnością szlachecką i posiadała 24 dymy, o czym mówi taryfa Podymnego 1775 roku, kiedy to przedmiotem opodatkowania były domy posiadające komin.

Czym się trudnił mój 5 x pradziadek oraz w jakim wieku umarł? Poznam po dotarciu do metryk parafialnych, a odszukanie aktu zgonu będzie moim pierwszym celem.


4 x pra dziadek - Tomasz Łukasz Kucharczyk vel Kucharski (1797 - 1848)


Szczęśliwie dla mnie mikrofilmy udostępnione przez Mormonów w przypadku metryk urodzeń zarejestrowanych w parafii Strońsko od roku 1786 nie są zablokowane. Dokumenty te zostały jednak sporządzone po łacinie i nie zawierają podsumowania, dlatego też na ich przeglądanie należy przeznaczyć dużo więcej czasu. Posiadają też stosunkowo mało informacji, co widać na poniższym zdjęciu. 

Akt chrztu Tomasza Łukasza 20.12.1797 r. (spisany po łacinie)

Z dość nieczytelnie napisanego aktu chrztu dnia 20 grudnia 1797 roku z trudnością, ale jednak, wyczytuję interesujące mnie informacje: syn Pawła i Anny (Paulo et Anna) Kucharzów otrzymuje dwa imiona: Tomasz i Łukasz (Thomas et Lucas).
Mój 4 x pradziadek przyszedł na świat już po III rozbiorze Polski w 1795 roku, w wyniku którego Polska zniknęła z mapy Europy na 123 lata. Utworzone w 1815 roku decyzją kongresu wiedeńskiego Królestwo Polskie, na terenie którego leżała właśnie wieś Rembieszów, było monarchią połączoną unią personalną z Rosją. W stosunkach między chłopem a panem nadal panowały zasady zależności feudalnej i choć chłop otrzymał wolność osobistą (gwarantowała mu to konstytucja), to jednak nie otrzymał prawa do uprawianej ziemi, co pozwalało dziedzicom rugować (całkowicie lub częściowo usuwać) chłopów z ziemi w razie niewypełniania powinności feudalnych. Aż do powstania listopadowego ustrój określała konstytucja, łamana jednak systematycznie przez cara.

W tak trudnych niepewnych czasach przyszło żyć 23-letniemu Tomaszowi, który jako młodzieniec pod koniec roku 1821 staje na ślubnym kobiercu, a jego wybranką jest 18-letnia Małgorzata Ładzianka.  To rok, w którym akta narodzin, śluby czy zgony zapisywane były według Kodeksu Napoleońskiego. Zatem ślub zawarty jest  przed księdzem Michałem Muszyńskim, który sprawował również obowiązki Urzędnika Stanu Cywilnego.


Akt ślubu Tomasza Łukasza Kucharczyka i Małgorzaty Ładzianki 12.11.1821 r. (spisany w j.polskim)
 

Nie byłabym sobą, gdybym nie zacytowała dosłownie tekstu aktu ślubu, który w ten sposób przeniesie nas na chwilę prawie 200 lat wstecz: 

Dwunastego miesiąca listopada przed nami proboszczem strońskim, urzędnikiem stanu cywilnego gminy strońskiej powiatu szadkowskiego w województwie kaliskim stawił się Tomasz Łukasz dwóch imion Kucharczyk, młodzian fornal z wsi Rębieszów, po zaszłey śmierci oyca, w asystencji matki, liczący lat dwadzieścia trzy, podług złożoney metryki wyjętej z ksiąg Kościoła Parafialnego Strońska pod  rokiem: tysięcznym siedemsetnym dziewięćdziesiątym siódmym dnia dwudziestego miesiąca grudnia zapisaney, Syn: Pawła i Anny Kucharzów z wsi Rębieszów. Stawiła się także panna Małgorzata Ładzianka, w asystencji oyca przy rodzicach zostająca, dowodząca złożoną metryką wyjętą z ksiąg Kościoła Parafialnego Strońska pod rokiem: tysięcznym ósmsetnym trzecim dnia dwunastego miesiąca czerwca zapisaną, iż skończyła rok ośmnasty wieku swego, córka: Rocha Ładziaka i Anny Kaźmierkówny małżonków, gospodarzy wsi Rębieszów. Strony stawające żądają, ażebyśmy przystąpili do obchodu złożonego między niemi małżeństwa, którego zapowiedzi uczynione były przed drzwiami naszego domu gminnego, to jest pierwsza dnia dwudziestego pierwszego, druga dnia dwudziestego ósmego miesiąca października, o godzinie dwunastey w południe w niedzielę. Gdy o żadnym tamowaniu rzeczonego małżeństwa uświadomini nie zostaliśmy, a rodzice ninieyszym na obchód małżeństwa zezwalają, przychylając się za tym do namienionego żadania stron, po przeczytaniu wszystkich papirów  i oto też działu szóstego o tytule Kodeks o małżeństwie, zapytaliśmy się przyszłego małżonka i przyszłey małżonki, czyli chcą połączyć się z sobą związkiem małżeńskim? Na co gdy każde z nich oddzielnie odpowiedziało: iż taka ich jest wola, ogłaszamy w imieniu prawa: iż Tomasz Łukasz Kucharczyk młodzian i Małgorzata Ładzianka panna są połączeni z sobą węzłem małżeństwa. Tego wszystkiego spisaliśmy akt w przytomności: Bartłomieja Kozłowskiego liczącego lat trzydzieści cztery, gospodarza z wsi Rębieszowa i Antoniego Kaźmierczaka, liczącego lat czterdzieści, gospodarza z wsi Rębieszów, wuja zaślubionej, tudzież w przytomności: Szymona Owczarka liczącego lat trzydzieści cztery gospodarza z wsi Rębieszów i Wojciecha Kucharczyka gospodarza z wsi Rębieszów, brata zaślubionego, który liczy lat trzydzieści sześć. Akt niniejszy stawającym przeczytany, przez nas tylko urzędnika podpisany, gdyż osoby w akcie wyrażone pisać nie umieją.
Ksiądz Michał Muszyński Proboszcz Stroński Urzędnik Cywilny

Dodatkowa informacja o wygłoszonych w samo południe w niedzielę zapowiedziach ślubnych odróżnia ten  akt od łacińskich zapisów pokazując zarazem, że takie zapowiedzi faktycznie były. Oczyma wyobraźni można sobie zwizualizować rok 1821 w Strońsku, kiedy to w niedzielę w samo południe wychodzi z kościoła człowiek i krzyczy do przechodniów, że otóż za kilka tygodni na ślubnym kobiercu staną narzeczeni.

Z tego związku rodzą się :

  1. Andrzej Kucharski (1823-1849)
  2. Józefa Kucharska (ur. 1827 r.)
  3. Ignacy Kucharski (1830-1831) - zmarł jako dziecko
  4. Józef Kucharski (1832-1897) - mój 3x pradziadek
  5. Michał Kucharski (ur. 1835 r.) 
  6. Antonina Kucharska (ur. 1839 r.) 
Jedynie Ignacy umiera jako małe dziecko, pozostała piątka zakłada rodziny, by przedłużyć linię Kucharskich. Najmłodsza córka Antonina nawet nie zmienia nazwiska, ponieważ po otrzymaniu dyspensy wychodzi za mąż za Piotra Kucharskiego - krewnego w linii bocznej w trzecim stopniu. Starsza córka Józefa zmienia natomiast nazwisko na Partyka.
Potomkowie Tomasza i Małgorzaty małżonków Kucharskich

Za czasów Tomasza wieś Rembieszów powoli rozrasta się: z 24 domów w 1775 roku do 52 domów w 1827 roku, o czym mówi Tabela miast, wsi, osad Królestwa Polskiego z tego właśnie roku.  W tym okresie nazwa wsi brzmi Rembiszów i jest własnością prywatną, należącą do ówczesnej szlachty, średnio zamożnej, posiadającej czasem po kilka wsi. Leży wówczas na terenie województwa Kaliskiego, obwodu Sieradzkiego, powiatu Szadkowskiego, parafii Strońsko. Liczy 337 osób, a odległość od miasta obwodowego wynosi 2 km.

Lata 1830-1831 zapisały się w historii Europy jako wyjątkowo niespokojne, burzące dotychczasowy ład wiedeński ustalony 15 lat wcześniej. Bitwy powstania listopadowego rozgrywające się na terenie Królestwa Polskiego, szczególnie te przegrane, oddziaływała psychologicznie na Polaków. Oprócz wielu zniszczeń, następstwem powstania listopadowego było wprowadzenie na wsi oczynszowania chłopów zamiast pańszczyzny, co miało uboczny skutek, gdyż wielu chłopów nie było w stanie opłacić nadmiernie wygórowanego czynszu i było rugowanych z uprawianych dotychczas ziem.  

Ponieważ na początku XIX wieku tworzono już bardziej szczegółowe dokumenty, do tego w języku polskim, z aktów sporządzonych w tym okresie mogłam poznać, jaka była pozycja społeczna moich przodków. I tak z aktów urodzenia dzieci Tomasza dowiaduję się, że w 1823 r. (za urodzenia syna Andrzeja) mój 4 x pradziadek jest fornalem, tj. najemnym robotnikiem rolnym obsługującym konie i pracującym nimi w folwarku. Przez kolejne lata zostaje w służbie wsi Rembieszów, o czym wspominają akta urodzenia kolejnych dzieci (w 1827 r. - córki Józefy oraz w 1830 r. - syna Ignacego). Dopiero w 1832 r., gdy zgłasza urodzenie syna Józefa, Tomasz jest określany gospodarzem rolnikiem, co mogłoby oznaczać, że posiadał wystarczająco duże gospodarstwo rolne, by się samodzielnie z niego utrzymać. Taki stan utrzymuje się kolejne kilka lat, i za każdym razem zgłaszając urodzenie kolejnych dzieci (w 1835 - syna Michała, a w 1839 - córki Antoniny) jest gospodarzem.

Aż do 1833 roku dobra Rembieszowskie należą do Felixa Pstrokońskiego, którego Kurjer warszawski 1833 z wielkim szacunkiem wspomina po jego śmierci, pisząc takie oto słowa:   

"Iego szlachetna dusza iaśniała w całym blasku w postępowaniu z swemi włościanami. Poiął on i umiał korzystać ze sposobności, iaka się nastręcza Panom wsi, uszczęśliwiania włościan, tej najuboższej a najpracowitszej klassy ludzkiego społeczeństwa". 
Z tego krótkiego fragmentu widzimy jak ciężki los mieli chłopi, pracujący w polu własnymi rękoma i tylko przy pomocy zwierząt.

Tomasz umiera w dniu dziewiętnastym miesiąca kwietnia o godzinie jedenastej przed południem w 1848 roku, a fakt ten zgłasza brat jego - Wojciech oraz szwagier - Tomasz Ładziak. W akcie zgonu podano, że dożył 40 lat, ale już dzisiaj wiemy, że w chwili śmierci miał lat 50.

Akt zgonu 4 x pradziadka Tomasza Kucharskiego 19.04.1848 r. (spisany w j.polskim)

Działo się w Strońsku dnia 22 kwietnia 1848 roku o godzinie jedenastej przed południem. Stawili się Wojciech Kucharski lat 43 i Tomasz Ładziak lat 26 mający obydwa gospodarze w Rembieszowie zamieszkali oświadczyli, że w dniu dziewiętnastym bieżącego miesiąca o godzinie jedenastej przed południem umarł w Rembieszowie Tomasz Kucharski komornik w Rembieszowie zamieszkały lat 40 mający syn Wojciecha i Marianny małżonków Kucharskich z Rembieszowa, zostawiwszy po sobie owdowiałą żonę Małgorzatę z Ładziaków. Po przekonaniu się naocznie zejściu Kucharskiego akt ten przeczytany stawającym, z których pierwszy jest bratem a drugi szwagrem zmarłego, został przez nas podpisany. Stawający pisać nie umieją.

Dzisiaj już nie mam wątpliwości, że wpis o rodzicach (Wojciechu i Mariannie) w akcie zgonu Tomasza jest błędny.  Dowiaduję się też, że umiera więc jako komornik. Tak nazywano w tamtych czasach osobę bezrolną, mieszkającą u innego gospodarza, często wykonującego pracę najemną w folwarku lub u zamożniejszych chłopów. Umiera dość młodo, więc mogę przypuszczać, że zdrowie nie pozwalało mu dalej zajmować się gospodarstwem. 


Etymologia nazwiska Kucharski


Na przykładzie 4 x pradziadka poznaję, jak na przełomie XVIII i XIX wieku ewoluuje nazwisko moich przodków - Kucharskich. W chwili chrztu w 1797 roku Tomasz jest synem małżonków Kucharzy, ślubuje w 1821 roku już jako Tomasz Kucharczyk, a umiera w 1848 roku będąc Kucharskim. I to ostatnie nazwisko dziedziczą również wszystkie dzieci Tomasza, jego wnukowie i kolejne pokolenia.

Nazwisko Kucharski należy do rodziny nazwisk pochodzących od wyrazów pospolitych, których źródłem w tym przypadku mogła być nazwa zawodu - kucharz, choć przeróżne opracowania wskazują na pochodzenie od miejscowości - Kuchary. Końcówki -ski (tzw. sufiks) już w XVI wieku zaczęto dodawać do wyrazów pospolitych i imion, tworząc formy odojcowskie (syn pana Kucharza - był Kucharczykiem, a następnie stał się panem Kucharskim). Sufiksy te były kojarzone z herbowym pochodzeniem i posiadaniem, a prawdziwy "wysyp" nazwisk tego typu nastąpił właśnie w XVIII i XIX wieku. Dlatego dzisiaj nie można chlubić się szlachecką genealogią w oparciu o samo nazwisko. By prawidłowo podać jego etymologię trzeba znać genezę całej rodziny. Moi Kucharzowie pochodzili z Rembieszowa, więc z dużym prawdopodobieństwem zakładam, że nazwisko nie pochodzi od miejscowości: Kuchary, a od zawodu: kucharz i to określenie mogło być na początku przezwiskiem, czy przezwaniem, jak kto woli. Wszak nazwiska w Polsce to późne historycznie zjawisko, ponieważ powstały dopiero u schyłku średniowiecza i początkowo objęły szlachtę, stopniowo rozprzestrzeniając się na mieszczaństwo i chłopstwo. Termin ‘nazwisko’ upowszechnił się dopiero w XIX i XX wieku na oznaczenie stojącej po imieniu, niezmiennej, objętej ochroną prawną, nazwy dziedzicznej wspólnej dla całej rodziny.

Potomkowie moich Kucharzy mogli więc być przodkami zarówno dla osób, noszących dzisiaj nazwisko Kucharz, Kucharczyk, jaki i Kucharski. A tak wygląda statystyka występowania tych nazwisk w Polsce: 15.622 osoby o nazwisku Kucharski, 11.364 osoby o nazwisku Kucharczyk i tylko 942 osoby o nazwisku Kucharz:


Opracowano na podstawie danych www.moikrewni.pl 
Źródła:

  1. Sfilmowane księgi parafii strońskiej lat 1637-1786 Kościoła Mormona
  2. Akta stanu cywilnego Parafii Rzymskokatolickiej w Strońsku 
  3. Blog: Wsie sieradzkie
  4. Kurjer Warszawski 1833 nr 39